Schizotypowe zaburzenie osobowości – objawy, przyczyny i leczenie

Czujesz, że Twoje myśli są niezwykłe, a świat innych ludzi wydaje się odległy i trudny do zrozumienia? Zobacz, czym jest osobowość schizotypowa i skąd biorą się jej objawy. Poznaj skuteczne formy leczenia, dzięki którym odzyskasz spokój i zbudujesz lepsze relacje z otoczeniem.

Autor zdjęcia: Matthew Mendez z Unsplash

Czym charakteryzują się zaburzenia schizotypowe?

Wyobraź sobie, że Twoja psychika przypomina ogród. Składa się z wielu ścieżek, drzew i kwiatów, które symbolizują myśli, emocje i relacje. W przypadku zaburzeń schizotypowych część dróg zarasta chwastami, utrudniając Ci swobodne poruszanie się i nawiązywanie kontaktu z innymi. Te przypadłości charakteryzują się izolacją, nietypowymi przekonaniami i specyficznym stylem myślenia. Sprawiają one, że postrzegasz świat zewnętrzny jako obcy i nieprzyjazny.

Schizotypowe zaburzenie osobowości (STPD) występuje stosunkowo rzadko w populacji ogólnej. Osoby nim dotknięte doświadczają trudności zarówno w sferze emocjonalnej, jak i społecznej. Ich wzorce myślenia i zachowania często są niezgodne z normami kulturowymi. W rezultacie otoczenie źle rozumie ludzi ze schizotypowym zaburzeniem osobowości.

Współczesny świat narzuca szybkie tempo życia, presję sukcesu i ogranicza przestrzeń do nawiązywania autentycznych relacji. Może to potęgować poczucie wyobcowania. Tego typu sytuacje szczególnie obciążają osoby z zaburzeniami osobowości. Ich funkcjonowanie charakteryzuje się bowiem brakiem elastyczności w reagowaniu na zmiany i nowe wyzwania. 

Jakie są objawy osobowości schizotypowej?

Widzisz, że Twoje myśli czasem biegną w niezwykłe strony, a codzienne sytuacje nabierają głębszego znaczenia? Osobowość schizotypowa ma wiele odcieni. U jednej osoby dominuje skłonność do wycofania i lęk społeczny. U innej pojawiają się ekscentryczne zachowania i sposób myślenia, który otoczenie odbiera jako dziwaczny.

Charakterystyczne objawy obejmują:

• ograniczoną ekspresję emocji, tzw. spłycony afekt;

• paranoidalny styl myślenia;

• krótkotrwałe stany przypominające psychozę;

• przekonanie, że codzienne zdarzenia niosą ukryte przesłanie;

• skłonność do myślenia magicznego, czyli łączenia faktów w taki sposób, który inni uznają za nielogiczny.

Zdarza się, że schizotypowemu zaburzeniu osobowości towarzyszą dziwaczne fantazje i zainteresowania. W skrajnych przypadkach pojawiają się objawy depersonalizacji, które sprawiają, że własne ciało i otoczenie wydają się obce. Wspomniane wzorce często myli się z innymi zaburzeniami. Objawy podobne obserwuje się m.in. w depresji, zaburzeniach lękowych i schizofrenii.

Niewykluczone też, że odczuwasz nadmierny lęk społeczny, dlatego unikasz relacji, choć wewnętrznie tęsknisz za bliskością.

Choć schizotypowe zaburzenie osobowości brzmi poważnie, pamiętaj, że nie definiuje Cię w całości. Specjalista pomoże Ci zrozumieć, skąd biorą się te schematy i jak możesz je zmienić, by odzyskać spokój i pewność siebie.

Co powoduje schizotypowe zaburzenie osobowości?

Zastanawiasz się, jakie są przyczyny schizotypowego zaburzenia osobowości i dlaczego doświadczasz trudności w relacjach oraz odbiorze rzeczywistości? U podłoża rozwoju tej przypadłości znajduje się skomplikowana sieć czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Bardzo ważną rolę odgrywa genetyka. Stwierdzono, że osoby spokrewnione z kimś, kto ma schizofrenię lub osobowość schizoidalną, są bardziej narażone na rozwój osobowości schizotypowej.

Duży wpływ na Twoje życie wywierają też wczesnodziecięce doświadczenia. Zaburzenia myślenia prawdopodobnie ukształtowały się wskutek:

• traumatycznych przeżyć;

• zaniedbań emocjonalnych;

• przewlekłego stresu.

Nietypowe schematy interpretacji zdarzeń i postrzegania siebie z biegiem lat przybierają formę utrwalonych przekonań i reakcji. Te z czasem zbliżają się do obrazu zaburzenia psychotycznego czy zaburzenia urojeniowego.

Osoby z STPD często przejawiają deficyty w zakresie regulacji emocji i adaptacji społecznej. Ich trudności wynikają z faktu, że osobowości z defektami strukturalnymi mogą mieć ograniczoną zdolność integrowania różnych aspektów „ja”. Utrudnia to budowanie stabilnej tożsamości.

W psychologii mówi się, że osobowości tworzą strukturalne podtypy wzorca. Oznacza to, że każdy przypadek wygląda nieco inaczej. Spektrum cech schizotypowych zaś może obejmować elementy osobowości schizoidalnej i borderline.

Jak wygląda diagnoza osobowości schizotypowej? 

Świat jest dla Ciebie pełny ukrytych znaczeń i subtelnych znaków, które inni zdają się pomijać? Osoby ze schizotypowym zaburzeniem osobowości często odbierają rzeczywistość w sposób niezwykle indywidualny. Patrzą na nią przez pryzmat własnego, unikalnego kalejdoskopu. Ten sprawia, że ich oczom ukazują się zarówno piękne, jak i niepokojące obrazy. Dla jednych są to barwne wzory pełne inspiracji, a dla drugich fragmenty, które trudno połączyć w spójną całość.

Rozpoznanie osobowości schizotypowej opiera się na jasno określonych zasadach. Specjaliści korzystają z kryteriów diagnostycznych opisanych w klasyfikacjach medycznych, takich jak ICD-10.  Psycholog kliniczny, psychoterapeuta lub psychiatra podczas konsultacji przygląda się Twojemu sposobowi myślenia, odczuwania i reagowania. Stara się też ocenić, jak wspomniane wzorce wpływają na Twoje codzienne funkcjonowanie.

Pamiętaj, że diagnoza nie ma nic wspólnego z zimnym odhaczaniem punktów z listy. Opiera się na uważnej rozmowie, w której Twoje doświadczenia stają się kluczem do zrozumienia unikalnego sposobu funkcjonowania. Osoby z zaburzeniem osobowości schizotypowej mogą doświadczać myślenia magicznego, nietypowych przekonań i specyficznego sposobu mówienia. Diagnosta próbuje ustalić, co stoi za tymi cechami. Ocenia je, uwzględniając Twoje przeżycia, historię życia i kontekst, w którym te zachowania się pojawiają.

Dzięki rozpoznaniu STPD możesz lepiej zrozumieć swoje wzorce funkcjonowania i podjąć decyzję, czy chcesz nad nimi pracować. 

Psychoterapia w leczeniu schizotypowego zaburzenia osobowości

Twoje schematy myślenia, lęki i wyuczone sposoby reagowania sprawiają, że trudno jest Ci nawiązywać i pielęgnować bliskie relacje. Psychoterapia w leczeniu osobowości schizotypowej pomoże Ci usunąć te bariery, tworząc przestrzeń, w której nowe więzi mogą się rozwinąć.

Terapia w STPD przybiera różne formy. Praca indywidualna opiera się na budowie zaufania, stopniowym otwieraniu się na kontakt z innymi i uczeniu się, jak lepiej rozumieć własne emocje. Terapia grupowa daje Ci natomiast bezpieczne środowisko, w którym ćwiczysz umiejętności społeczne. Dzięki nim uporasz się z trudnościami w nawiązywaniu i utrzymywaniu więzi. Dzieląc się swoimi doświadczeniami z innymi uczestnikami, zrozumiesz, że nie jesteś sam/-a w swoich wyzwaniach. Interakcja w grupie zapewni Ci też głębsze poczucie przynależności.

Choć odpowiednio poprowadzona terapia może pomóc Ci wieść satysfakcjonujące życie, czasem konieczna okazuje się farmakoterapia. Schizotypowej osobowości niekiedy towarzyszą zaburzenia nastroju, które ulegają złagodzeniu wskutek włączenia leków przeciwdepresyjnych. Psychiatra może również przepisać Ci leki przeciwpsychotyczne, które redukują myślenie magiczne i paranoidalne interpretacje.

Zintegrowane podejście stopniowo podniesie jakość życia i zapewni Ci większą swobodę w interakcji z ludźmi. Zyskasz tym samym większą pewność siebie w sytuacjach społecznych.

Bibliografia

1. Apthorp, D., Bolbecker, A. R., Bartolomeo, L. A., O'Donnell, B. F., & Hetrick, W. P. (2019). Postural Sway Abnormalities in Schizotypal Personality Disorder. Schizophrenia Bulletin, 45(3), 512–521. 

2. Attademo, L., & Bernardini, F. (2021). Schizotypal personality disorder in clinical obsessive-compulsive disorder samples: A brief overview. CNS Spectrums, 26(5), 468–480. 

3. Chemerinski, E., Triebwasser, J., Roussos, P., & Siever, L. J. (2013). Schizotypal personality disorder. Journal of Personality Disorders, 27(5), 652–679. 

4. Guo, H., Xiao, M., Tian, J., Christensen, B. K., & Chen, H. (2025). Schizotypy, Schizotypal Personality Disorder and Eating Disorders: A Systematic Review. Clinical Psychology & Psychotherapy, 32(3), e70079. 

5. Kirrane, R. M., & Siever, L. J. (2000). New perspectives on schizotypal personality disorder. Current Psychiatry Reports, 2(1), 62–66.

6. Nielsen, K. D., Hovmand, O. R., Jørgensen, M. S., Meisner, M., & Arnfred, S. M. (2023). Psychotherapy for patients with schizotypal personality disorder: A scoping review. Clinical Psychology & Psychotherapy, 30(6), 1264–