Dyspraksja – czym jest syndrom niezdarnego dziecka?

Twoje dziecko częściej się potyka, gubi rytm lub wolniej uczy się nowych czynności? Jego problemy nie zawsze wynikają ze zwykłej niezdarności. Czasem stoją za nimi zaburzenia koordynacji ruchowej. Dyspraksja, znana też jako syndrom niezdarnego dziecka, wpływa na codzienne funkcjonowanie i poczucie własnej wartości. Zobacz, jakie daje objawy i gdzie szukać pomocy.

Fotografia: Pexels

Czym jest dyspraksja, nazywana również syndromem niezdarnego dziecka?

Prawdopodobnie starasz się zrozumieć trudności motoryczne, z którymi boryka się Twoje dziecko. Czym jest dyspraksja? W tym zaburzeniu obserwuje się problemy z planowaniem i wykonywaniem ruchów. Choć Twoje dziecko rozwija się prawidłowo pod względem intelektualnym, ma trudności związane z koordynacją ciała. Nie wynikają one z braku chęci czy lenistwa. Stanowią natomiast specyficzne zaburzenie rozwoju funkcji motorycznych.

Dyspraksja jest zaburzeniem, które wpływa na codzienne życie Twojego dziecka. Pociecha może mieć kłopoty z ubieraniem się, wiązaniem butów czy korzystaniem z przyborów szkolnych. Jej ruchy są niepewne, a wykonywanie określonych sekwencji zajmuje więcej czasu. Sprawia to, że Twój maluch otrzymuje niesprawiedliwą etykietę „niezdary”.

Dyspraksja to zaburzenie, które pociąga za sobą trudności w automatyzacji działań. W rezultacie czynności, które dla innych są proste, wymagają podjęcia dużego wysiłku ze strony Twojej pociechy. Szacuje się, że problem ten dotyczy 5–6% dzieci w wieku szkolnym. Oznacza to, że w każdej klasie znajduje się co najmniej jeden uczeń z takimi trudnościami.

Pamiętaj, że dyspraksja jest zaburzeniem ruchowym, które nie ustępuje całkowicie z wiekiem. Dorośli także mogą zmagać się z trudnościami w koordynacji. Wielu z nich często wypracowuje własne strategie kompensacyjne. Niektórzy potrzebują więcej czasu na nowe zadania, ale potrafią odnosić sukcesy w wielu dziedzinach.

Dyspraksja rozwojowa – podsumowanie

• Jest zaburzeniem ruchowym.

• Nie wynika z braku inteligencji.

• Może dotyczyć zarówno dziecka, jak i dorosłego.

• Wymaga wsparcia i zrozumienia.

Jakie są przyczyny dyspraksji rozwojowej?

To zrozumiałe, że jako rodzic chcesz pomóc swojemu dziecku. Prawdopodobnie zastanawiasz się, jakie są przyczyny dyspraksji. Niestety, nauka nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Nie istnieje jeden czynnik, który w pełni tłumaczyłby trudności Twojego dziecka. To zaburzenie koordynacji ruchowej rozpatruje się w ujęciu bio-psycho-społecznym.

U osób z dyspraksją występują nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego. Dzieci, które się z nią borykają, mają problemy z integracją informacji, które płyną z mózgu do mięśni. Ich trudności wynikają z subtelnych różnic w pracy ośrodkowego układu nerwowego.

Pamiętaj, że przyczyny i objawy dyspraksji są ze sobą ściśle powiązane. Jeśli układ nerwowy przetwarza bodźce wolniej lub mniej precyzyjnie, pojawiają się problemy z planowaniem i realizacją ruchu. Wyjaśnia to, dlaczego Twoje dziecko może mieć kłopot z zadaniami, które wymagają płynności i koordynacji.

Nie bez znaczenia pozostają czynniki genetyczne. W wielu rodzinach spotyka się więcej niż jeden przypadek dyspraksji. Prawdopodobnie predyspozycje do rozwoju tego zaburzenia mają charakter dziedziczny.

Dyspraksję rozwojową zalicza się do szerszej grupy trudności, którą określa się jako rozwojowe zaburzenia koordynacji. Oznacza to, że jej przyczyny mogą być różne. Obejmują m.in. mikroróżnice w budowie mózgu, wcześniactwo i niską masę urodzeniową.

Objawy dyspraksji u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

Chcesz wiedzieć, jak rozpoznać, że Twoje dziecko zmaga się z zaburzeniem motorycznym i potrzebuje pomocy? Objawy dyspraksji rozwojowej różnią się w zależności od wieku młodego człowieka.

Pierwsze objawy zaburzeń ruchowych 

Prawdopodobnie już we wczesnych latach życia zauważasz, że Twoja pociecha:

• częściej się potyka;

• upuszcza przedmioty;

• niechętnie podejmuje nowe aktywności ruchowe.

Zazwyczaj są to pierwsze sygnały, które wskazują na dyspraksję. Nie mają one nic wspólnego z lenistwem, lecz wynikają z trudności neurologicznych.

Dyspraksja – objawy u dzieci w wieku przedszkolnym

Dzieci w wieku przedszkolnym często mają kłopot z prostymi czynnościami dnia codziennego. Mogą dłużej niż rówieśnicy uczyć się, jak samodzielnie się ubierać lub posługiwać sztućcami. Dzieci z dyspraksją mają trudności w płynnym wykonywaniu sekwencji ruchów. W rezultacie proste czynności wymagają ogromnego wysiłku z ich strony.

Symptomy dyspraksji u dzieci w wieku szkolnym

Kiedy dziecko zaczyna naukę w szkole, wyzwania stają się inne. Na tym etapie dyspraksja objawia się problemami z:

• pisaniem;

• wycinaniem;

• korzystaniem z linijki;

• jazdą na rowerze;

• grą w piłkę;

• uczestnictwem w lekcjach WF-u.

Z czym borykają się osoby z syndromem niezdarnego dziecka?

Dzieci dyspraktyczne mają również trudności społeczne. Unikają zabaw ruchowych, bo czują się mniej sprawne od kolegów. Wpływa to na ich poczucie własnej wartości i może prowadzić do wycofania się z grupy. Nauczyciele często zauważają, że takie dzieci są ostrożniejsze i postrzegane jako mniej aktywne.

Dyspraksja ruchowa głównie oznacza trudności z planowaniem i wykonywaniem ruchów. Dotyczą one różnych obszarów:

• samoobsługi (ubieranie się, korzystanie z przyborów);

• aktywności sportowych (jazda na rowerze, gra w piłkę, udział w lekcjach WF-u);

• szkolnych obowiązków (pisanie, rysowanie, wycinanie, krojenie).

W praktyce każda codzienna sytuacja może stać się wyzwaniem dla Twojego dziecka.

Obserwując umiejętności dziecka, możesz lepiej zrozumieć, w czym dokładnie potrzebuje wsparcia. Zgłaszane objawy nie powinny przyczyniać się do etykietowania, lecz zachęcać do skorzystania z pomocy specjalisty.

Dyspraksja mowy i dyspraksja oralna – czym się różnią?

Czy na pierwszy rzut oka oba pojęcia wydają Ci się podobne? W rzeczywistości opisują dwa różne zjawiska. Dyspraksja mowy dotyczy trudności w planowaniu i wykonywaniu ruchów potrzebnych do artykulacji dźwięków. Przekłada się to na trudności z komunikacją. Z kolei dyspraksja oralna odnosi się do problemów z ruchem narządów artykulacyjnych w sytuacjach niewerbalnych. Powoduje m.in. problemy z jedzeniem i dmuchaniem.

Dyspraksja werbalna stanowi synonim dziecięcej apraksji mowy. Występuje wówczas, gdy dziecko wie, co chce powiedzieć. Niestety, nie potrafi precyzyjnie zaplanować ruchów ust, języka i warg. W rezultacie pojawiają się u niego trudności w powtarzaniu sylab i słów. Mowa młodego człowieka bywa zniekształcona lub mało płynna. Wspomniane zaburzenie ma charakter werbalny i bezpośrednio wpływa na komunikację.

Z kolei zaburzenie określane jako oralne nie dotyczy bezpośrednio mówienia. Dziecko ma problemy z wykonaniem poleceń, takich jak:

• „wypchnij język”;

• „poliż wargę”;

• „zrób dzióbek”.

Trudności obserwuje się także podczas codziennych czynności:

• jedzenia;

• picia;

• gryzienia;

• wydmuchiwania powietrza.

Jak widzisz, w dyspraksji oralnej nie chodzi o słowa, lecz o precyzyjne ruchy narządów ustno-twarzowych.

Reasumując, dziecko z dyspraksją mowy ma kłopot z budowaniem zrozumiałych wypowiedzi. Z kolei w wariancie oralnym pojawiają się trudności z wykonaniem ruchów ust i języka poza sytuacjami mówionymi.

Jak dyspraksja wpływa na codzienne życie dziecka i jego relacje z rówieśnikami?

Twoja pociecha ma problemy w wielu obszarach związanych z codziennym funkcjonowaniem. Trudności przysparzają jej proste czynności, takie jak ubieranie się, jedzenie czy pisanie. Dyspraksja rzutuje negatywnie na różne sfery życia dziecka.

Omawiane zaburzenie często komplikuje relacje z rówieśnikami. Dziecko może czuć się odrzucone, gdy nie nadąża za kolegami w zabawach ruchowych. Brak akceptacji ze strony rówieśników obniża poczucie własnej wartości i utrudnia budowanie przyjaźni.

Bardzo ważna jest zatem Twoja uważność na potrzeby dziecka. Okazując wsparcie córce/synowi, pomagasz rozwijać jej/jego mocne strony. W rezultacie funkcjonowanie dziecka w grupie staje się łatwiejsze, a ono samo jest mniej narażone na poczucie izolacji.

Pamiętaj, że dzieci z tym zaburzeniem pozostają w intelektualnej normie. Dyspraksja nie wpływa na inteligencję, choć może utrudniać naukę i przyswajanie wiedzy w typowy sposób. Gdy sobie to uświadomisz, unikniesz krzywdzących ocen.

Staraj się wzmacniać obraz siebie u dziecka. Świętuj z nim małe sukcesy, takie jak samodzielne zawiązanie buta. Każde tego rodzaju doświadczenie kształtuje jego wiarę we własne możliwości i motywuje do podejmowania kolejnych prób.

Jak możesz wspierać dziecko z dyspraksją na co dzień?

• Zachęcaj do aktywności dostosowanych do jego możliwości.

• Chwal nawet drobne osiągnięcia.

• Pokazuj, że błędy są naturalną częścią nauki.

• Współpracuj ze szkołą i terapeutami.

Czy dyspraksja występuje tylko u dzieci? Objawy u dorosłych

Sądzisz, że dyspraksja u dzieci znika wraz z dorastaniem? Niestety, nie jest to prawdą. Objawy mogą utrzymywać się przez całe życie i wpływać na codzienne funkcjonowanie.

Wbrew obiegowej opinii, dyspraksja dotyczy nie tylko najmłodszych. Dorośli z tym zaburzeniem wciąż borykają się z trudnościami związanymi z koordynacją ruchów. Mają też problemy z organizacją, pamięcią roboczą i planowaniem zadań.

Niektóre z symptomów występujących u dzieci z zaburzeniami motorycznymi pozostają widoczne także w dorosłym życiu. Skonsultuj się ze specjalistą, jeśli dostrzegasz u siebie:

• niezgrabność ruchową;

• trudności w nauce nowych sekwencji działań;

• szybkie męczenie się przy zadaniach manualnych.

Objawy, z którymi się zmagasz, mogą prowadzić do stresu i unikania wyzwań.

Dzieci z zaburzeniami uczenia często doświadczają również problemów motorycznych. Z wiekiem nie zawsze udaje się je całkowicie pokonać. W rezultacie w dorosłości mogą utrudniać karierę zawodową czy życie społeczne.

Nie zapominaj, że poszczególne dyspraksje (odmiany zaburzenia) u każdego przebiegają nieco inaczej. U niektórych dorosłych objawy są łagodniejsze i mniej zauważalne. U innych zaś utrzymują się w nasilonej postaci i wymagają wsparcia specjalistów.

Objawy dyspraksji u dorosłych – podsumowanie

• Trudności w uczeniu się nowych umiejętności manualnych.

• Niezgrabność ruchowa.

• Problemy z orientacją przestrzenną.

• Trudności w zarządzaniu czasem i obowiązkami.

• Obniżone poczucie własnej skuteczności.

Terapia dyspraksji – jakie metody stosować?

Dyspraksja jest nieuleczalna. Niestety, to zaburzenie nie znika samo. Możesz jednak wiele zrobić, aby złagodzić trudności, które towarzyszą tej przypadłości. Dobrze prowadzona terapia dziecka poprawia jego samodzielność i pewność siebie.

Leczenie dyspraksji nie polega na usunięciu przyczyny. Opiera się na stopniowym wzmacnianiu zdolności motorycznych i poznawczych. W rezultacie możliwe staje się lepsze funkcjonowanie i większa niezależność.

Pamiętaj, że terapia zawsze odbywa się na kilku poziomach. Obejmuje zarówno ćwiczenia ruchowe, jak i wsparcie emocjonalne. Najlepsze rezultaty daje współpraca szkoły, rodziny i terapeutów.

Chcesz pomóc dzieciom z dyspraksją? Najważniejsze są systematyczne działania. Wspieraj je prostymi aktywnościami, takimi jak zabawy ruchowe czy ćwiczenia zręcznościowe. 

Nie zapominaj, że skuteczna terapia powinna polegać na indywidualnym podejściu. Każde dziecko rozwija się inaczej, dlatego dobór metod wymaga uważności ze strony specjalisty. Twoja cierpliwość i akceptacja są tu nieocenione.

Metody, które najczęściej stosuje się w terapii dyspraksji

• Terapia zajęciowa.

• Integracja sensoryczna.

• Fizjoterapia.

• Strategie kompensacyjne w nauce.

• Trening umiejętności społecznych.

Terapia minimalizuje negatywne objawy zaburzeń ruchowych. Wprawdzie nie usuwa całkowicie trudności, ale daje dziecku realną szansę na lepsze życie. Dzięki wsparciu i konsekwencji Twoje dziecko może osiągnąć trwałe efekty.

Integracja sensoryczna a dyspraksja – jak pomaga terapia SI?

Szukasz profesjonalnego wsparcia dla swojego dziecka? Rozważ diagnozę dyspraksji i terapię SI. Mózg porządkuje bodźce zmysłowe, korzystając z integracji sensorycznej. Dzięki niej dziecko potrafi łączyć to, co widzi, słyszy i czuje. Kiedy proces ulega zaburzeniu, pojawiają się trudności w koordynacji i planowaniu ruchów.

Terapia integracji sensorycznej odgrywa znaczącą rolę w pracy z dziećmi z dyspraksją. Ćwiczenia ruchowe i zabawy w sali SI wzmacniają zdolność do reagowania na bodźce. Pomagają w nauce nowych umiejętności ruchowych i zwiększają pewność siebie.

Wiele trudności, z którymi boryka się Twoja pociecha, ma swoje źródło w zaburzeniach integracji sensorycznej. Dzieci z dyspraksją często nie potrafią właściwie zinterpretować sygnałów płynących z ciała. W związku z tym terapia SI daje im narzędzia do lepszego funkcjonowania. 

Wśród objawów zaburzeń integracji sensorycznej występujących u dzieci wymienia się:

• nadwrażliwość na bodźce;

• unikanie ruchu;

• poszukiwanie intensywnych doznań;

• problemy z równowagą.

Szerokie spektrum dysfunkcji integracji sensorycznej występujących u dzieci z dyspraksją dotyczy:

• dotyku;

• równowagi;

• wzroku;

• słuchu.

Im wcześniej zostaną rozpoznane objawy zaburzeń, tym szybciej specjalista dobierze skuteczne ćwiczenia. Dyspraksja diagnozowana jest zazwyczaj w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i prywatnych gabinetach.

Kluczową rolę odgrywa dokładna ocena pod kątem zaburzeń procesów integracji sensorycznej. Przeprowadza ją terapeuta SI, obserwując reakcje dziecka na różne bodźce. Następnie na podstawie uzyskanych wyników specjalista tworzy plan ćwiczeń dostosowany do możliwości dziecka.

Terapia SI w praktyce

• Huśtanie i ćwiczenia równoważne.

• Zabawy z różnymi fakturami.

• Ćwiczenia koordynacji ręka–oko.

• Aktywności wzmacniające poczucie ciała w przestrzeni.

Patrząc na dziecko pod kątem zaburzeń procesów integracji sensorycznej, widzisz, jak ważna jest całościowa diagnoza. Terapia obejmuje nie tylko ruch, ale także pracę nad emocjami i poczuciem bezpieczeństwa.

Dyspraksja a inne zaburzenia rozwojowe (ADHD, spektrum autyzmu, dysgrafia, dysleksja)

Wiesz już, że dzieci z zaburzeniami koordynacji ruchowej zmagają się z trudnościami motorycznymi. Nierzadko jednak nie są to jedyne wyzwania, na jakie napotykają. Dyspraksja często współwystępuje z innymi zaburzeniami, co dodatkowo komplikuje diagnozę i terapię.

Najczęściej występuje związek między dyspraksją a ADHD. Dzieci z tymi przypadłościami mogą mieć trudności zarówno z koncentracją, jak i koordynacją. Ich połączenie sprawia, że wymagają szczególnie uważnego wsparcia.

Podobnie wygląda sytuacja w przypadku spektrum autyzmu. U wielu osób obserwuje się zarówno cechy autystyczne, jak i trudności motoryczne. Rozumiejąc tę współzależność, możesz lepiej wspierać rozwój swojego dziecka.

Pamiętaj też o problemach z nauką pisania i czytania. Dyspraksja często współwystępuje z dysgrafią i dysleksją. Wówczas dziecko nie tylko pisze wolniej i mniej czytelnie, ale też łatwiej się zniechęca.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o dyspraksję

Czy dyspraksja jest tym samym co niezdarność?

Nie, dyspraksja jest zaburzeniem neurorozwojowym, które obejmuje trudności z planowaniem i wykonywaniem ruchów.

Czy dyspraksję można wyleczyć?

Dyspraksja jest zaburzeniem przewlekłym, ale odpowiednio dobrana terapia minimalizuje jej objawy.

Jak wcześnie można zdiagnozować dyspraksję u dziecka?

Pierwsze objawy dają o sobie znać już w wieku przedszkolnym. Wczesna diagnoza ułatwia rozpoczęcie terapii.

Czy dyspraksja wpływa na inteligencję dziecka?

Nie, dyspraksja nie obniża poziomu inteligencji, ponieważ dotyczy głównie koordynacji i praksji (zdolności do celowego i zorganizowanego wykonywania ruchów).

Jakie ćwiczenia pomagają dzieciom z dyspraksją i zaburzeniami koordynacji rozwojowej?

Pomocne są zajęcia terapii integracji sensorycznej, ćwiczenia motoryczne i codzienne treningi ruchowe.

Bibliografia

1. Baxter, P. (2020). Distinguishing ataxia from developmental coordination disorder. Dev Med Child Neurol, 62(1), 11. 

2. Borkowska, M., Wagh, K. (2021). Integracja sensoryczna na co dzień. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

3. Franczyk, A., Krajewska, K. (2020). Wybrane narzędzia do programu psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Kraków: Impuls

4. Kaur, M., Srinivasan, S. M., Bhat, A. N. (2018). Comparing motor performance, praxis, coordination, and interpersonal synchrony between children with and without Autism Spectrum Disorder (ASD). Res Dev Disabil, 72, 79–95. 

5. Kranowitz, C. S. (2024). Nie-zgrane dziecko: różnice w przetwarzaniu sensorycznym. Rozpoznawanie i postępowanie (przeł. A. Sawicka-Chrapkowicz). Gdańsk: Harmonia Universalis.

6. Szmalec, J., Binkuńska, E., Brzuzy, G., Wyszyński, D. (red.) (2020). Rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej. Warszawa: Difin